")
«إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ * وَمَا أَدْرَاكَ مَا لَيْلَةُ الْقَدْرِ * لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِّنْ أَلْفِ شَهْرٍ* تَنَزَّلُ الْمَلَائِكَةُ وَالرُّوحُ فِيهَا بِإِذْنِ رَبِّهِم مِّن كُلِّ أَمْرٍ * سَلَامٌ هِيَ حَتَّى مَطْلَعِ الْفَجْرِ؛ ما [قرآن را] در شب قدر نازل كرديم و از شب قدر چه آگاهت كرد. شب قدر از هزار ماه ارجمندتر است. در آن [شب] فرشتگان با روح به فرمان پروردگارشان براى هر كارى [كه مقرر شده است] فرود آيند. [آن شب] تا دم صبح صلح و سلام است».[1]
ای انسان نیازمند در کوی دوست! شب قدر و شب وصال نزدیک است. بیدار شو از خواب زمستانی هوی و هوس! بیا و گوش کن! صدای بال فرشتگان را خواهی شنی! در آن شب به آسمان نگاه کن، باران نور را خواهی دید! عطر حضور را احساس خواهی نمود! آری ای رهگذر کوی امید، دلت را به او بسپار و وجودت را غرق تمنا کن! شبی که آسمانش به زمین نزدیک می شود و کریمانه، دلهای کویری را ستاره باران می کند.
شب قدر؛ شبی که برتر از هزار ماه است، شبی که برتر از تمام عمر تو است، شب تولدی دوباره، شبی که درهای آسمان باز می شود. قدرش را بدان؛ شاید فردایی نباشد. پرواز را به خاطر بسپار. دستانت را به فرشتگان بسپار! سلام بر لیله مبارکه قدر سلام! سلامی تا صبح.
معنای شب قدر
مفسران قرآن کریم با استفاده از قرآن و احادیث پیشوایان معصوم دین درباره علت نامگذاری این شب به «شب قدر» مطالب و دلایل زیادی آورده اند.[2] شب قدر یعنی شب بزرگ و با عظمت؛ زیرا در قرآن کریم «قدر» به معنای منزلت و بزرگی خدا آمده است.[3] همه مقدّرات بندگان نیز در طول سال در این شب رقم میخورد؛[4] همچنان که امام رضا(علیهالسلام) فرمودند:
«خداوند در شب قدر آنچه را که از این سال تا سال بعد پیش خواهد آمد، مقدّر میفرماید از زندگی یا مرگ، از خوب یا بد یا روزی. پس آنچه خداوند در این شب مقرر می کند، به حتم واقع خواهد شد».[5]
پنهان بودن شب قدر
اینکه شب قدر در ماه مبارک رمضان واقع شده است، مورد قبول همه مسلمانان است و هیچ گونه شک و تردیدی در آن وجود ندارد؛ زیرا از سویی خداوند در قرآن می فرماید:
«شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِیَ أُنزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ هُدًی لِّلنَّاسِ وَبَیِّنَاتٍ مِّنَ الْهُدَی وَالْفُرْقَانِ؛ ماه رمضان ماهی است که قرآن در آن نازل شده است»[6]
از سوی دیگر در آیه شریفه اول سوره مبارکه قدر میخوانیم:
«إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ؛ ما آن (قرآن) را در شب قدر فروفرستادیم».
با توجه به این دو آیه مبارکه، چنین نتیجه گیری می شود که شب قدر خارج از ماه مبارک رمضان نیست و حتماً در این ماه قرار دارد.
بنابر روایات، خداوند اجابت را در میان دعاها پنهان کرده است تا مؤمنان به همه دعاها روی آورند؛ همانگونه که وقت مرگ را پنهان کرده است تا مردم در همه حال پذیرای آن باشند. وقت قیامت و ظهور امام زمان(عجل الله تعالی فرجه الشریف) را نیز مخفی کرده تا اهل معصیت آنها را دستاویزی برای نیل به مقاصد شوم خود قرار ندهند و در مقابل، مؤمنان در همه حال مراقبت بیشتری از خود نشان دهند.[7] بر همین مبنا شب قدر مخفی است و زمان دقیق آن مشخص نیست. امام علی علیه السلام دلیل مخفی بودن شب قدر را در این میداند: که مؤمنان شب های بیشتری را قدر بدانند و در آرزوی درک فضیلت آن به کارهای نیک و عبادت بیشتری پرداخته، از معاصی و زشتی ها دوری گزینند و در پرستش خداوند تلاش بیشتری نمایند.[8]
مشهور و معروف در روايات اين است كه شب قدر در دهه آخر ماه رمضان و شب بيست و يكم و يا بيست و سوم قرار دارد. در روايتى از رسول خدا(صلی الله علیه و آله وسلم) پرسيدند كه شب قدر كدام يك از اين شبها است؟ حضرت فرمودند:
«اِلهتَمِسَوُها فِى العَشرِ الاواخِرِ مِنه شَهرِ رَمَضان؛ آن را در دهه آخر ماه رمضان جستوجو كنيد».[9]
و در روايتى از امام صادق(علیهالسلام) آمده است كه شب قدر بيست و يكم يا بيست و سوم است. حتى هنگامى كه راوى اصرار كرد كدام يك از اين دو شب؟ حضرت فرمود: اگر من نتوانم هر دو شب را عبادت كنم كدام يك را انتخاب نمايم. امام(علیه السلام) تعيين نفرموده و افزود:
«ما ايسر ليلتين فيما نظلب؛ چه آسان است دو شب براى آنچه مي خواهي».[10]
امام باقر (ع) در جواب سؤال از معناي آيه «إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةٍ مُّبَارَكَةٍ؛» ميفرمايد:
«نعم لیلة القدر و هی فی کل سنة فی شهر رمضان فی العشر الاواخر فلم ینزل القران الا فی لیلة القدر قال الله عزوجل:[فیها یفرق کل امر حکیم]. قال: یقدر فی لیلة القدر کل شی یکون فی تلک السنة الی مثلها من قابل خیر و شر و طاعة و معصیة و مولود و اجل او رزق فما قدر فی تلک السنة و قضی فهو المحتوم و لله عزوجل فیه المشیئة؛ شب قدر كه همه ساله در ماه رمضان در دهه آخرش، تجديد مي شود، شبي است كه قرآن، جز در آن شب، نازل نشده، و آن شبي است كه خداي تعالي درباره اش فرموده: [فيها يفرق كل امر حكيم] در آن شب، هر حادثه اي كه بايد در طول آن سال، واقع گردد، تقدير مي شود، چه خير و چه شر، چه طاعت و چه معصيت و چه فرزندي كه قرار است متولد شود و يا اجلي كه بنا است فرا رسد و يا رزقي كه قرار است (تنگ و يا وسيع) برسد، پس آنچه در اين شب، مقدر شود و قضايش رانده شود، قضايي حتمي است، ولي در عين حال، مشيت خداي تعالي در آنها محفوظ است».[11]
روايات متعددى از اهل بيت(عليهم السلام) نقل شده كه شب بيست و سوم تكيه شده است در حالى كه روايات اهل سنت بيشتر روى شب بيست و هفتم تأكيد دارد.
فضایل شب قدر
عظمت و فضیلت این شب را بر سایر شبها از این امور می توان به دست آورد:
در دعای 44 صحیفه سجادیه نیز می خوانیم:
«(عبادت و بندگی در) شبی از شب های آن، آن را برابر با (عبادت در) شب های هزار ماه قرار داد (چون خیرات و برکات و سودهای دینی و دنیوی در آن است) و آن را شب قدر نامید».
«العَمَلُ الصّالِحُ فیها مِنَ الصَّلاةِ وَالزَّكاةِ وأنواعِ الخَیرِ، خَیرٌ مِنَ العَمَلِ فی ألفِ شَهرٍ لَیسَ فیها لَیلَةُ القَدر؛ عمل صالح در شب قدر از قبیل نماز، زکات و کارهای نیک دیگر بهتر است از عمل در هزار ماهی که در آن شب قدر نباشد».[16]
«شب قدر در هر سالی هست، در این شب امور همه سال (و تقدیرها و سرنوشت ها) فرو فرستاده می شود. پس از درگذشت پیامبر(صلی الله علیه وآله وسلم) نیز این شب صاحبانی دارد».[19]
حجت خدا در زمین در زمان حاضر وجود مقدّس و مبارک حضرت مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف) است و او است که حجت خدا و وصی اوصیا و خلیفه رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلم) و معصوم از هر گناه و پلیدی است ازاینرو آن جناب، صاحب شب قدر است.
نتيجه بخش بودن بعضى از اعمال در شب قدر
«من صلى من اول شهر رمضان الى آخره فى جماعه فقد اخذ بحظا من ليله القدر؛ كسى كه از اول تا آخر ماه مبارك، در نماز جماعت حاضر شود، بهره اى از شب قدر نصيبش شده است».[20]
«مَنْ فَطَرَ صائِما فى شَهْرِ رَمَضانَ مِنْ کَسْبٍ حَلالٍ صَلَّتْ عَلَیْهِ الْمَلائِکَةُ لَیالِىَ رَمَضانَ کُلَّها وَ صافَحَهُ جَبْرائیلُ لَیْلَةَ الْقَدْرِ وَ مَنْ صافَحَهُ جَبْرائیلُ یَرِقُّ قَلْبُهُ وَ تَکْثُرُ دُمُوعُهُ؛ كسى كه با مالى كه از راه حلال به دست آورده، روزه دارى را افطار دهد، در تمام شب هاى رمضان فرشتگان بر او درود فرستند و جبرئيل در شب قدر با وى مصافحه كند، نشانه مصافحه جبرئيل آن است كه دل مصافحه شونده نرم و اشكش جارى مى شود».[21]
«كانَ إِذا دَخَلَ شَهْرُ رَمَضانَ تَصَدَّقَ فى كُلِّ يَوْمٍ بِدِرْهَمٍ فَيَقُولُ: لَعَلّى اُصيبُ لَيْلَةَ الْقَدْرِ؛ در هر روز ماه مبارك يك درهم صدقه مى دادند، آنگاه مى فرمودند: شايد با اين كار، شب قدر را دريابم و از آن بهره گيرم».[22]
[1] . سوره مبارکه قدر.
[2] . تفسیر الدرالمنثور، ج 6، ص 371؛ تفسیر نمونه، ج 27، ص 181؛ تفسیر راهنما، ج 20، ص 630؛ تفسیر المیزان، ج 20، ص 559.
[3] . مَا قَدَرُوا اللَّهَ حَقَّ قَدْرِهِ إِنَّ اللَّهَ لَقَوِيٌّ عَزِيزٌ؛ قدر خدا را چنان كه در خور او است نشناختند در حقيقت خدا است كه نيرومند شكست ناپذير است». سوره مبارکه حج، آیه شریفه74.
[4] . «فِيهَا يُفْرَقُ كُلُّ أَمْرٍ حَكِيمٍ؛ در آن [شب] هر [گونه] كارى [به نحوى] استوار فيصله مى يابد». سوره مبارکه دخان، آیه شریفه4.
[5] . ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ص133.
[6] . سوره مبارکه بقره، آیه شریفه 185.
[7] . بحارالانوار، ج 68، ص 176.
[8] . بحارالانوار، ج 94، ص 5.
[9] . بحارالانوار، مجلسي، ج 94، ص 10، باب ليله القدر و فضلها.
[10] . نورالثقلين، ج 5، ص 625، ح 58.
[11] . کلینی، الکافی، ج 4، ص 158، ح 6، دار الکتب الاسلامیة الطبعة الثالثة 1367.
[12] . تفسیر منهج الصادقین، ج 10، ص 308.
[13] . بحارالانوار، ج 58، ص 376 ؛ امالی شیخ صدوق، مجلس، 15، ح 4.
[14] . سوره مبارکه قدر، آیه شریفه3.
[15] . اصول کافی، ج 1، ص 362 ؛ امالی، مجلس 15، ح 5.
[16] . ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ص 133.
[17] . تفسیر نمونه، ج 27، ص 190؛ اصول کافی، ج 1، ص 352.
[18] . اصول کافی، ج 1، ص 251.
[19] . اصول کافی، ج 1، ص 363.
[20] . کنزل العمال، ص 545، ح 24090.
[21] . الترغيب و الترهيب ، ج 2 ، ص 95، ح 14.
[22] . بحارالانوار، ج 95، ص 82.
[23] . بحارالانوار، ج 95، ص 145.
[24] . بحارالانوار، ج 80، ص 128.